Günlük yaşamınızda da kolaylıkla gözlemleyebileceğiniz 4 psikolojik yanılgı ile karşınızdayım.
Bunları size anlattıktan sonra belki içinizden ''Gerçekten de düşününce aslında öyle.'' demenize yol açabilir nitelikte.
Yükleme Teorisi
İnsanlar tarafından olayın nedenlerinin nasıl açıklandığı ile ilgilidir. Temelde insanlar olayları iki farklı şekilde yorumlarlar.
A) Eğer olayın sebebini içten gelen bir şeyle dile getirilirse o zaman bu davranış içselleştirmeyle alakalıdır. Mesela sınavdan yüksek not aldıktan sonra genelde ''Çok çalıştım, çok zeki olduğum için bu notu ben aldım.'' vurgusu yapılır.
B) Eğer olayın sebebini dıştan gelen bir etkenle ortaya koyarsanız, bu davranışın sebebini dışsallaştırmış olursunuz. ''Sınavdan düşük aldım çünkü hoca zor sormuş.'' ya da ''Raporumu teslim edemedim çünkü halletmem gereken daha başka işler vardı.'' gibi ifadeleri kapsar.
İçselleştirmek ve dışsallaştırmak.
Direk olarak Yükleme Teorisi'ndeki yapılan yanlışlara geçmek istiyorum çünkü işin en ilginç kısmı burada yatıyor.
Yapılan araştırmalar sonucunda olayların sebebini açıklarken bu 4 yanlışı çoğu kişi yapıyor.
Temel Yükleme Hatası : Bir kişi başka birinin etiketine bakarak yargılar.1977'de Ross ve diğer araştırmacıların birlikte yaptığı deney için üç grup belirleniyor. İlk grup, ikinci grup için soru hazırlayanlardır. İkinci grup soruları cevaplayanlar ve üçüncü grubun amacı da bu iki grubu gözlemlemek. Deney sonunda gruplara ''Hangi gruptakiler sizce daha akıllı ?'' soruluyor. En akıllı olanların soruları hazırlayanların olduğu düşünülüyor. En akıllı olmayanların ise soruyu cevaplayanların olduğu ortaya çıkıyor. Yani birisi bir şeyle özdeşleştirilse dahi bu o kişinin öyle olduğu anlamına gelmez.
Yanlış Fikir Birliği : Bu da daha çok ''Ben yapıyorsam onlar da kesin yapıyordur.'' mantığında olanların düştüğü yanılgıdır. Araştırmacılar, öğrencilere üzerinde sembol olan bir tişörtü giyip kampüste dolaşır mıydınız diye sorduklarında evet ya da hayır diye cevap veren öğrencilere ''Peki bu tişörtü sizce başkaları da giyer mi ?/ giymez mi ?'' diye sorulduğunda evet diyenler yine evet diğerleri de giyerdi ya da hayır diyenler hayır onlar da giymezdi dedikleri gözlemlenmiş.
Kendine hizmet eden yükleme yanlılığı: Burada devreye daha demin yukarıdaki anlattığım içşelleştirme ve dışsallaştırma meselesi geliyor. Hayatınızda bir şeyi başardığımızda bunun nedenini içselleştirerek ''Başardım, çünkü ben çalışkanım, dakiğim, akıllıyım...'' diyerekten bunu kendimize göre açıklarız ama durum tam tersi olunca ''Ama bu iş çok zordu, kötü günümdeydim'' deme potansiyelimiz araştırmalar neticesinde desteklenmiş.
Gözleyici-eylemi yapan etkisi: Patronunuz sizden ve bir arkadaşınızdan sunum yapmanızı istedi. Arkadaşınızın sunumunda bir şeyler hoşunuza gitmediğinde ''Nasıl yapacağını bilmiyor herhalde, çalışmamış gibi'' ifadelerle içselleştirerek noktayı koyuyorsunuz. Eğer siz sunum yaparken bir şeyleri doğru yapmazsanız kendi savunmanız olarak ''Ama benim başka işlerim vardı.'' dediğinizde durumu dışsallaştırarak kendizini rahatlatmaya çalışıyorsunuz. Yine bu da çok sık rastlanabilen yanlış anlaşılmalardan biri.
Evet sevgili okurlar bugün ki yazımızın sonuna geldik.
Haftaya görüşmek üzere.
